Lex ziet Vreewijkse trots in de historische gebouwen én bewonersverhalen

De NV Eerste Rotterdamse Tuindorp is opgericht in 2013 en op 4 december 1917 werden de eerste woningen opgeleverd in Vreewijk. Zo’n dertig jaar later werd het laatste deel afgerond, tijdens de Tweede Wereldoorlog. In Nederland werden tussen 1915 en 1925 ongeveer 80 tuindorpen gebouwd. Lex Wilbers verhuisde in 1956 als kind naar Tuindorp Vreewijk: ‘Mijn ouders kwamen uit Spangen, een keurige arbeidersbuurt. Mijn grootouders vroegen zich echt af waarom wij vanuit daar naar Rotterdam-Zuid zouden gaan? Maar we kregen er een groter, beter huis en dat was, en is, denk ik voor veel mensen steeds wel een reden om naar Vreewijk te komen.’ 

Een tuindorp is een wijk met een dorps karakter. Met veel groen, overwegend laagbouw en in het centrum van Vreewijk ligt, zoals dat in een dorp is, een dorpsplein genaamd de Brink. In de jaren ’80 werd een groot deel van de wijk gerenoveerd en hier en daar vernieuwd als onderdeel van De Stadsvernieuwing. Lex heeft alle ontwikkelingen van dichtbij meegemaakt: ’Ik heb ook in Feyenoord, Afrikaanderwijk en IJsselmonde gewoond en sinds 1992 ben ik terug. Alle vier mijn kinderen zijn opgegroeid in Vreewijk. Mijn vrouw en ik wonen nu in een deel dat is herbestemd. In het deel rond het Zuiderziekenhuis, een monument van deze wijk, met zoveel verhalen. Monumenten kunnen echt de kern van een wijk zijn. En gelukkig hebben anderen dat eerder ook al gezien! Want er is best wat gestreden om het allemaal te behouden hier.’ 

• tekst gaat verder onder de foto

Begin jaren ’90 en ’00 werden enkele delen van Vreewijk afgebroken en vervangen door nieuwbouw. In 2007 waren er plannen om veel van de nog overgebleven oudste woningen te slopen. Dit leidde tot groot protest van de bewoners. Onder andere de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed en Nazaten van de stichters van Tuindorp Vreewijk steunden hen, in de strijd tot behoud van de laatste authentieke stukken Vreewijk. Lex komt er graag: ’Neem het Heggepad. Zo’n mooie, autoluwe straat met nog de originele, gerenoveerde arbeiderswoningen. Daar zie je en voel je wat de historie van Vreewijk is: het verbeteren van de woonomstandigheden van arbeiders. Wonen in een monument of monumentale omgeving zorgt voor meer besef en verantwoordelijkheid voor de leefomgeving.’

De bewonersacties hadden succes: in 2012 is Vreewijk benoemd tot Beschermd Stadsgezicht en in 2014 zijn er bijna 300 woningen aangewezen als Rijksmonument. Lex zou hier in de wijk nog wel meer aandacht voor willen: ‘Ik heb al zo vaak gedacht: maak een programma over Vreewijk en de geschiedenis van de wijk. Welke visie hadden de mensen 100 jaar geleden, hoe is die later vertaalt en hoe is die nu? Ik denk dat dat het woongenot van de Vreewijkers echt wel zou vergroten. Als je mensen een reden geeft om trots te zijn op hun wijk dan kan dat versterkend en verbindend zijn.’ In 2014 dreigde er weer sloop, ditmaal van het iconische Zuiderziekenhuis waar Lex nu tegenover woont. De bewoners verenigden zich nogmaals, in de groep Vreewijk in Actie. Onder het mom ‘Wat je sloopt, ben je kwijt’ wisten zij het Zuiderziekenhuis te behouden. 

In die gezamenlijke strijd tegen huisbazen en instanties ziet Lex wel een rode draad door de Vreewijkse geschiedenis. ‘Een bindende factor tussen bewoners in Vreewijk is denk ik voor een belangrijk deel wel de relatie tot de verhuurders geweest. Die legden vanaf het begin bepaalde normen en waarden op in de wijk. Maar zet 10 Vreewijkers bij elkaar en je hebt 10 verschillende meningen, dus dat opgelegde daar zaten ze niet altijd op te wachten. En het leven kon ook hard zijn in Vreewijk. In dat ongenoegen vonden ze elkaar misschien ook.’ Eind maart 2007 werd Vreewijk door minister Ella Vogelaar als probleemwijk op een lijst van 40 probleemwijken gezet. Lex vraagt zich af wat dat de wijk gebracht heeft: ‘Achterstandswijk? Het is maar net hoe je er naar kijkt! Het zijn gewoon allemaal mensen die een mooi leven willen maken op hun manier. Ik ben trots op de mensen in deze wijk. Ondanks dat veel huishoudens het soms lastig hebben, toch blijven ze positief. Heel Rotterdams: niet lullen, maar poetsen. We gaan ervoor. Ik ben ook trots op hoe de wijk eruitziet. En, dat is kleiner en van de laatste jaren, op de samenwerkingen die ontstaan tussen Vreewijkers. Dat is een ontwikkeling die heel essentieel is.’ 

Die samenwerkingen lijken ook wel een oorsprong te hebben in het tuindorpverleden van Vreewijk. Al bijna 100 jaar bestaat er in Vreewijk de Tuin Keurings Commissie (TKC), waarmee het waarschijnlijk de oudste nog bestaande organisatie van de wijk is. Het doel van de TKC is om met de bewoners van Vreewijk het groen in de wijk te behouden. Onder andere door groenonderhoud, het stimuleren van siertuinen bij de huizen, een jaarlijkse plantenmarkt en het magazine Onze Eigen Tuin. Sinds 2018 bestaat er een nieuwe wijkorganisatie, de Tuindorp Vreewijk Coöperatie, waarvan Lex voorzitter is: ‘Het uitgangspunt van de coöperatie is om zoveel mogelijk in de wijk zelf te organiseren. Niet alleen culturele activiteiten, maar ook dingen als schoonmaakwerk, catering, enzovoorts. Veel werk dat uitbesteed wordt aan bedrijven of organisaties buiten de wijk, kan ook best door de wijk zelf gedaan worden. Daarmee help je elkaar en de wijk.’

Elkaar helpen en samen leven in Vreewijk, die verhalen zouden van Lex meer gedeeld mogen worden. Want er zijn nogal wat bijzondere voorbeelden van. ‘De Fabeltjeskrant is ontstaan in Vreewijk. De personages van de dieren waren gebaseerd op personen uit deze wijk. Zo waren er bijvoorbeeld twee broers, actieve klusjesmannen in de wijk, die vanuit een werkplaats genaamd De Uil werkten. Dat zijn Ed en Willem Bever.’ Ook uit de oorlogsperiode zijn er verhalen die volgens Lex belangrijk zijn om te blijven vertellen. 

Zoals het verhaal over Leo Lashley, oogarts en verzetsman uit Suriname, die tijdens de Tweede Wereldoorlog werkte in het Zuiderziekenhuis. Lex vertelt: ‘In de Breepleinkerk hebben in de oorlog twee Joodse gezinnen ondergedoken gezeten. Eén van de vrouwen werd zwanger. De plaatselijke huisarts durfde haar bevalling niet te doen. Leo Lashley heeft toen een boek gekocht over bevallingen en haar bevalling gedaan. Hij zou echt meer waardering mogen krijgen. Om zo je nek uit te steken en je leven te riskeren voor een ander leven. Zeker als Surinaamse man in bezet Nederland. Het is een romantisch en heldhaftig verhaal, dat te weinig bekend is.’ Ook vertelt Lex over de dominee van de Breepleinkerk die naast de onderduikers nog een jong gezin in huis nam als alibi voor de luiers van de pasgeboren baby op de kerkzolder. Dan is er nog een dramatisch en weinig bekend verhaal over adjunct-directrice Zuster Van Dijk, die zich tijdens de kerst van 1943 over de intercom zeer kritisch had uitgelaten over de Duitse bezetter. Ze werd gearresteerd en keerde niet meer terug. Lex pleit voor ‘Meer trots op de historische verhalen van de wijk.’ Een tip is om tijdens een wandeling door de wijk op de straatnaamborden te letten. Wie rondloopt in Vreewijk komt misschien wel over de Leo Lashleylaan, het Zuster Van Dijkplein of De Brink. Namen die herinneren aan monumentale momenten en verhalen in de Vreewijkse geschiedenis.